ظاهرگرایی سایت الف در مواجهه با چالش مهم هسته ‏ای کشور

سایت خبری الف در یادداشتی به قلم برادر عزیز جناب آقای محسن مهدیان با عنوان "ظاهرگرایی آشفته در مذاکرات هسته‏ ای" از دو گروه یاد کرد که هر دو به نوعی گرفتار ظاهرگرایی شده‏ اند و منشأ این ظاهرگرایی عدم فهم نرمش قهرمانه است. گروهی تنها در دولت نرمش را فهمیده‏ اند و گروهی که منتقدین دولت هستند تنها قهرمانانه را خوانده‏ اند و "مبارزه را تنها در خون دادن می‏ پندارند."

سایت الف در خصوص گروه دوم می‏نویسد:«این جریان از مقاومت، تنها استنباط جنگ دارند و راه‏های دیگر مقاومت را نرمش ذلیلانه می‏پندارند. این جریان نیز در ظاهر مذاکرات مانده‏اند.» نویسنده در ادامه می‏افزاید:«مذاکرات هسته‏ای، مبارزه است. کسانی که فکر می‏کنند مذاکرات هسته‏ای یعنی کوتاه آمدن از مواضع انقلاب، سخت در اشتباهند. مذاکره و صلح جزئی از مقاومت است. مقاومت هست، تا وقتی ولی فقیه شجاع و مدبر و مردم مبارز وجود دارند. مذاکره را نباید جدا از مقاومت فرض کرد. نرمش قهرمانانه همین است. صلح و خیز مجدد برای پیروزی بزرگتر. چه آنکه فتح الفتوح و فتح مکه نتیجه‏ی صلح حدیبیه بود. به این ترتیب اگر صلح امروز را مبارزه بدانیم ناگزیر از هزینه‏ها هستیم. مگر ممکن است در مبارزه هزینه نداد؟ برخی مبارزه را تنها در جبهه جنگ می دانند. اینطور نیست. لازم باشد برای مبارزه پای میز مذاکره هم می‏رویم. طبیعی است که اینجا هزینه دادن تنها خون دادن و جان دادن نیست. بلکه باید هزینه‏های مادی داد و حتی از آبرو خرج کرد. اما این هزینه ها قابل تحمل است تا وقتی که در چارچوب مقاومت تعریف شود. انقلاب اسلامی با رهبری شجاع و آگاه و با درایت جز به مسیر مقاومت نمی‏رود. پس مذاکره امروز را باید ذیل مقاومت پنداشت و با ظاهربینی نباید مسیر این نزاع تاریخی را تخطئه کرد.»

در این خصوص نکاتی قابل طرح است:

1-این تلقی که یک گروه در حال حاضر در کشور طرفدار مذاکره و کوتاه آمدن در مقابل استکبارند و گروه دوم با هرگونه مذاکره و کوتاه آمدن و توافق مخالف است، نوعی ظاهرگرایی و سطحی‏انگاری است و این البته تلقی‏ای است که رهبر انقلاب نیز آن را نفی کرده‏اند. ایشان می‏فرمایند:«ما دنبال توافقیم. اگر کسی بگوید که در مسئولین جمهوری اسلامی کسی هست که توافق را نمی‏خواهد، خلاف گفته؛ این را همه بدانند. مسئولین جمهوری اسلامی - بنده، دولت، مجلس، قوّه‌ی قضائیّه، دستگاه‌های گوناگون امنیّتی، نظامی، غیره - همه در این جهت متّفقیم و موافقیم که توافق باید انجام بگیرد. در این جهت هم باز همه متّفقند که این توافق باید عزّتمندانه باشد، مصالح جمهوری اسلامی به دقّت و با وسواس باید در آن رعایت بشود؛ در این هم هیچ اختلافی نیست؛ دولت، مجلس، بنده، دیگران و دیگران همه در این جهت متّفقیم، نظرمان یکی است. توافق بایستی توافقی باشد منصفانه و منافع جمهوری اسلامی را بایستی تأمین بکند.»(بیانات در دیدار مسئولان نظام، 2/4/1394) رهبرانقلاب می‏فرمایند بر سر اصل دنبال توافق بودن اختلافی نیست. با این حساب بنابر دیدگاه سایت الف احتمالاً رهبری در اشتباه هستند! چرا که نه تنها برخی افراد در کشور هستند که با اصل توافق کردن مخالفند بلکه گروهی در کشور این‏چنینند!

2-برخلاف آنچه نویسنده‏ی سایت الف بیان می‏کند، بحث بر سر توافق کردن یا نکردن نیست. بحث بر سر چگونه و با چه شاکله و چه مختصاتی توافق کردن است. رهبرانقلاب که این همه نویسنده در نوشته‏ی خود به نقش‏آفرینی ایشان اشاره می‏کند، در موارد متعددی خطوط قرمزی را مطرح کردند و در موارد متعددی نیز بر لزوم توجه به این خطوط قرمز و کوتاه نیامدنشان در جلسات داخلی از این خطوط تأکید داشتند. آیا سایت خبری الف توافقق را در چارچوب این خطوط تلقی می‏کند و حاضر است از دولت محترم در این خصوص دفاع کند؟ آیا بررسی اینکه دولت محترم دستورات رهبری را در توافق رعایت کرده و به خطوط قرمز نظام توجه کرده یا نه ظاهرگرایی است؟ سایت محترم الف که روزگاری روزشمار ولایتمداری منتشر می‏کرد، چه تعریفی از خطوط قرمز دارد و الزام‏آور بودن آن چگونه می‏بییند؟ رهبرانقلاب در خصوص خطوط قرمز می‏فرمایند:«من یک خواسته‌هایی از مسئولین داشته‌ام که این را به آنها عرض کردم، گفتم و روی آنها اصرار دارم.»(بیانات در دیدار مداحان اهل‌بیت علیهم‌السلام، 20/1/1394) ایشان تصریح می‏کنند:«بروند حرف بزنند، مذاکره کنند، به توافق برسند، اشکالی ندارد - البتّه درحالی‌که آن خطوط اصلی را رعایت کرده باشند - لکن به‌هیچ‌وجه تحمیل را قبول نکنند، زور را قبول نکنند، تحقیر را قبول نکنند، تهدید را قبول نکنند.»(بیانات در دیدار جمعى از معلمان و فرهنگیان سراسر کشور، 16/2/1394) ایشان همچنین تأکید کردند:«آنچه بنده اینجا در این جلسه یا در جلسات عمومی میگویم، عیناً همان حرف‏هایی است که در جلسات خصوصی به مسئولین، به رئیس‌جمهور محترم و به دیگران میگویم. این خطّ تبلیغی‌ای که دیدیم و می‌بینیم دنبال می‏کنند که بعضی از خطّ قرمزهایی که رسماً اعلام می‏شود، در جلسات خصوصی از آنها صرف‌نظر می‏شود، حرف خلاف واقع و دروغی است. آنچه ما اینجا به شما می‏گوییم یا در جلسات عمومی می‏گوییم، عیناً همان حرف‏هایی است که به دوستان، به مسئولین، به هیئت مذاکره‌کننده، همان‏ها را بیان می‏کنیم؛ حرف‏ها یکی است.»(بیانات در دیدار مسئولان نظام، 2/4/1394)

3- برخلاف آنچه نویسنده‏ی سایت الف بیان می‏کند، بحث بر سر توافق کردن یا نکردن نیست. بحث بر سر تعهداتی است که این توافق متوجه کشور می‏کند و اینکه آیا پذیرفتن آن به نفع منافع کشور است یا اینکه بهانه‏گیری زود هنگام طرف غربی و سخن گفتن امثال شرمن در مورد تمدید 5ساله‏ی برخی بندهای توافق نشان از نقایص حقوقی آن دارد. انتظار آن بود که سایت خبری الف نیز به عنوان یک دلسوز نظام این توافق که حاصل زحمت دولتمردان است را به دقت مورد مداقه قرار دهد و با توجه به تأکید چندین باره‏ی رهبری انقلاب مبنی بر لزوم بررسی کارشناسی و سیر مسیر قانونی از نخبگان مختلف دانشگاهی دعوت کند تا توافق را ارزیابی نمایند. آیا توافقی با این عظمت بعد از این همه سال این جایگاه و ارزش را نداشت که سایت محترم الف به جای گرفتن ژست روشنفکری و گوشه‏ای نشستن و نفی ضرورت بررسی ریزبینانه و حقوقی، نخبگان حوزه و دانشگاه را به میدان بحث کارشناسی و عالمانه و به اصطلاحِ سایت الف غیرظاهرگرایانه دعوت کند؟ آیا اگر در توافق مورد اشاره اشکالات و نقایصی باشد که پس از امضای آن به جهت عدم اطلاع، مشکلات عدیده‏ای برای کشورمان ایجاد شود و حتی خدای ناکرده سایه‏ی جنگ بر سر کشور سنگینی کند، سایت الف خود را سرزنش نخواهد کرد؟

4-البته در تاریخ اسلام مقوله‏ای به عنوان صلح حدیبیه وجود دارد. اما در همین تاریخ اسلام مقوله‏ای نیز به نام تحمیل صلح به امام مجتبی(ع) و خانه نشین شدن علی(ع) به خاطر بی‏بصیرتی، حاشیه‏نشینی و راحت‏طلبی خواص قابل رصد کردن است.

به نظر می‏رسد همین میزان کفایت کند. مشخص است توافق را از منظرهای گوناگونی می‏توان نقد و بررسی کرد. نخست از منظر جایگاه و شرایطی که دولتمردان وارد مذاکره شدند. آیا نمود این ورود، مذاکره از سر ضعف بود یا قدرت. اظهارنظر دولتمردان از آن نخست کدام را در خارج از کشور تداعی می‏کرد؟ منظر دوم بررسی رعایت یا عدم رعایت خطوط قرمز نظام که خطوطی توهمی نبود بلکه مبتنی بر منافع و مصالح واقعی کشور و مورد اصرار رهبری بود، است. سومین منظر، بررسی توازن داده‏ها و ستانده‏ها و امکان یا عدم امکان اطلاق توافق خوب به توافق وین از این حیث است. آیا از منظر حقوقی ملاحظات لازم در تنظیم متن رعایت شده؟ آیا راه سوء استفاده برای طرف غربی در متن بسته شده؟ آیا توافق متوازن است و...

خوب است سایت خبری الف به ابهامات مطرح پاسخ دهد و به عنوان یک انقلابی و ولایی البته اگر داعیه‏ی آن را دارد از رویکرد خود دفاع نماید و توضیح دهد چه مقدار دیگر زمان نیاز است تا مطالبی حداقلی در این زمینه به جای نفی ضرورت آن در سایت الف منتشر شود.

سرنوشت تحقیق و توسعه در توافق‏نامه وین

نخستین پرسش در خصوص توافق هسته‏ای مطابقت یا عدم مطابقت آن با خطوط قرمز ترسیم شده از سوی رهبرانقلاب و نیز قانون مصوب مجلس شورای اسلامی است که به تازگی از سوی رئیس‏جمهور نیز ابلاغ شده. بدیهی است در صورتی که توافق بدون در نظر گرفتن خطوط قرمز صورت پذیرفته باشد، فاقد مشروعیت است و اگر با قانون مجلس در تعارض و تضاد باشد، تصویب آن در شورای عالی امنیت ملی نیز غیرقانونی به شمار می‏آید.

پیش از این رهبر انقلاب تصریح کرده بودند:«بروند حرف بزنند، مذاکره کنند، به توافق برسند، اشکالی ندارد - البتّه در حالی ‌که آن خطوط اصلی را رعایت کرده باشند - لکن به‌هیچ‌وجه تحمیل را قبول نکنند، زور را قبول نکنند، تحقیر را قبول نکنند، تهدید را قبول نکنند.»(1)

در اینجا مسئله‏ی تحقیق و توسعه و  ضرورت کُند نشدن حرکت علمی هسته‏ای و رعایت شدن یا نشدن خطوط قرمز مطرح شده در این خصوص را مورد بررسی قرار می‏دهیم.

رهبر انقلاب می‏فرمایند:«در همین مدّتِ محدودیّت هم که ما قبول می‏کنیم، کار تحقیق و توسعه و ساخت و ساز باید ادامه پیدا کند، که این هم از جمله‌ی خطوط قرمزی است که مسئولین محترم روی آن تکیه کردند؛ گفتند ما حاضر نیستیم از تحقیق و توسعه دست برداریم؛ حق با اینها است. در طول این سال‏های محدودیّت هم، بایست تحقیق و توسعه ادامه داشته باشد. آنها حرف دیگری می‏زنند؛ آنها می‏گویند شما ده سال دوازده سال یا بیشتر هیچ کاری نکنید، بعد از آن شروع کنید به تولید، شروع کنید به ساخت! که این حرف زور مضاعفی است، حرف غلط مضاعفی است.»(2)

ایشان همچنین می‏فرمایند:«اگر حرکت علمی در فناوری هسته‏ای با قدرت و جدیت ادامه یابد، طیف متنوعی از فناوری‏ها، با شتاب، به وجود خواهد آمد، بنابراین مطلقاً در زمینه حرکت علمی هسته‏ای، امکان توقف و یا کُند شدن وجود ندارد.»(3)

بر مبنای خط قرمز مطرح شده از سوی رهبرانقلاب فرآیند تحقیق و توسعه باید ادامه پیدا کند و حرکت علمی هسته‏ای نیز کُند نشود. مجلس بر همین مبنا در قانون مصوبِ خود، آورده است:«هیچ محدودیتی برای کسب دانش و فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و تحقیق و توسعه پذیرفته نیست و باید مصوبات شورایعالی امنیت ملی رعایت شود.»

متأسفانه اما توافقنامه محدودیت‏هایی جدی بر سر راه تحقیق و توسعه و حرکت علمی هسته‏ای کشور قرار داده است.

در بند سوم توافقنامه آمده است:«تحقیق و توسعه غنی‏سازی ایران با اورانیوم برای مدت ۱۰ سال شامل صرفاً ماشین‌های IR-4، IR-5، IR-6 و IR-8 به نحو تشریح شده در پیوست ۱ خواهد بود، و ایران به نحو مشخص شده در پیوست ۱ در سایر فناوری‏های جداسازی ایزوتوپ برای غنی‏سازی اورانیوم وارد نخواهد شد. ایران به تست دستگاه های IR-6 و IR-8 ادامه خواهد داد، و در میانه سال هشتم، تست تا سی دستگاه ماشین IR-6 و IR-8 را به نحو مشخص شده در پیوست ۱ آغاز خواهد کرد.»(4)

اینکه ایران در طول مدت زمان ده‏ساله صرفاً بر روی نسل‏های مشخصی امکان تحقیق دارد، نخستین محدودیت است. بندهای 32 تا 43 ضمیمه‏ی اول انواع و اقسام محدودیت‏های مطرح در زمینه‏ی تحقیق و توسعه را فهرست کرده است. آزمایش بر روی آبشارهای 164تایی برخی سانتریفیوژها مثل IR-2m و IR-4 تنها تا تاریخ اجرای توافق یعنی 30 نوامبر 2015 ممکن است. پس از این تاریخ ایران باید این آبشارها را به کلی جمع کند و از آن پس امکان انجام آزمایش بر روی آبشارهای 164‏تایی این سانتریفیوژها و نسل‏های بالاتر از آن را نخواهد داشت.(5)

در فرآیند تحقیق و توسعه آنچه اهمیت دارد این است که بتوان پس از آزمایش انفرادی سانتریفیوژها، عملکرد مجموعه‏ی آنها و آبشارهای 164‏تایی آنها را مورد بررسی و آزمایش قرار داد و سوخت با غنای پایدار از مجموع سانتریفیوژها تهیه کرد. به این ترتیب تحقیق و توسعه بدون امکان آزمایشات این چنینی معنای اصلی خود را از دست می‏دهد. با این توضیح، باید گفت توافقنامه در خصوص برخی نسل‏های سانتریفیوژ مثل IR-5  تنها آزمایش بر روی یک سانتریفیوژ را در طول 10 سال مجاز دانسته!(6) و در خصوص برخی دیگر چون IR-4 تنها آبشار ده‏تایی را در طول 10 سال ممکن می‏داند!(7)

در مورد IR-6 ایران تازه نیم‏سال مانده به پایان محدودیت ده‏ساله امکان آزمایش 30 سانتریفیوژ را خواهد داشت!(8) این محدودیت زمانی برای سانتریفیوژهای IR-8 یک سال و نیم قبل از پایان محدودیت ده‏ساله خواهد بود!(9)

علاوه بر اینها محدودیت‏های مختلفی در خصوص تست‏های مکانیکی سانتریفیوژها در نظر گرفته شده است. این تست‏ها برای بررسی استحکام، مقاومت به سایش و مانند آن انجام می‏شود. تست‏های مکانیکی نیز بر روی نسل‏های مشخصی از سانتریفیوژها و تحت ضوابطی مجاز است.(10)

ایران همچنین هیچ‏گاه حق تحقیق در خصوص بازفرآوری سوخت هسته‏ای را نیز نخواهد داشت. در متن توافقنامه آمده است:«به جز فعالیت‌های جداسازی با هدف تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی و صنعتی از نمونه‏های تابش‏دیده‏ی اورانیوم غنی شده، ایران به مدت ۱۵ سال وارد بازفرآوری یا ساخت تأسیسات قادر به بازفرآوری سوخت مصرفی، یا فعالیت‌های تحقیق و توسعه بازفرآوری که منتج به ایجاد قابلیت بازفرآوری سوخت مصرفی شود، نگردیده و پس از این مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد.»(11)

در طول محدودیت 10ساله اگر ایران با شبیه‏سازی کامپیوتری تحقیقاتی روی سانتریفیوژها انجام دهد و بخواهد تست‏های مکانیکی را بر روی یک نمونه‏ی جدید از آنها انجام دهد، باید قبلاً تحقیقات خود را برای طرف‏های مذاکره تشریح کند و موافقت آنها را کسب نماید. طرف مقابل می‏تواند موافقت کند؛ می‏تواند موافقت نکند.(12)

ایران برای 15 سال فلز اورانیوم یا پلوتونیوم و آلیاژهای آن را نخواهد ساخت و حق ریخته‏گری، شکل‏دهی و ماشین‏کاری این آلیاژها یا تحقیق درباره‎ی آنها را نخواهد داشت.(13) طبعاً دامنه‏ی این محدودیت به دانشکده‏های مواد کشور نیز می‏رسد! فرآیند تحقیق و توسعه نیز تنها در نطنز می‏بایست متمرکز شود.(14)

در شرایطی که تحقیقات علمی در دنیا به روز است و گذشت چند سال، تحولاتی جدّی در حوزه‏های علمی و تکنولوژی فراهم می‏آورد، باید از تیم مذاکره‏کننده پرسید محدودیت‏های پذیرفته شده جز عقب‏ماندگی ایران و کُند کردن حرکت علمی کشور چه چیز را به همراه دارد و این آیا در تعارض با خطوط قرمز اعلام شده از سوی رهبر انقلاب نیست؟ آیا پذیرفته است که ایران اسلامی مثلاً در طول "10 سال" فقط امکان آزمایش بر روی "یک" سانتریفیوژIR-5  را داشته باشد؟!

پی‏نوشت‏ها:

1.بیانات در دیدار جمعى از معلمان و فرهنگیان سراسر کشور، 16/2/1394.
2.بیانات در دیدار مسئولان نظام، 2/4/1394.
3.دیدار مدیران، متخصصان و کارشناسان سازمان انرژی اتمی با رهبر انقلاب، 20/1/1393.

4. Iran will continue to conduct enrichment R&D in a manner that does not accumulate enriched uranium. Iran's enrichment R&D with uranium for 10 years will only include IR-4, IR-5, IR-6 and IR-8 centrifuges as laid out in Annex I, and Iran will not engage in other isotope separation technologies for enrichment of uranium as specified in Annex I. Iran will continue testing IR-6 and IR-8  centrifuges, and will commence testing of up to 30 IR-6 and IR-8 centrifuges after eight and a half years, as detailed in Annex I.

5.  Consistent with its plan, Iran will continue working with the 164-machine IR-2m cascade at PFEP in order to complete the necessary tests until 30 November 2015 or the day of implementation of this JCPOA, whichever comes later, and after that it will take these machines out of the PFEP and store them under IAEA continuous monitoring at Natanz in Hall B of FEP.

Consistent with its plan, Iran will continue working with the 164-machine IR-4 cascade at PFEP in order to complete the necessary tests until 30 November 2015 or the day of implementation of this JCPOA, whichever comes later, and after that it will take these machines out of the PFEP and store them under IAEA continuous monitoring at Natanz in Hall B of FEP.

6. Iran will test a single IR-5 centrifuge machine for 10 years.

7. Iran will continue the testing of a single IR-4 centrifuge machine and IR-4 centrifuge cascade of up to 10 centrifuge machines for 10 years.

8. Iran will continue testing of the IR-6 on single centrifuge machines and its intermediate cascades and will commence testing of up to 30 centrifuge machines from one and a half years before the end of year 10.  Iran will proceed from single centrifuge machines and small cascades to intermediate cascades in a logical sequence.  

9. Iran will commence, upon start of implementation of the JCPOA, testing of the IR-8 on single centrifuge machines and its intermediate cascades and will commence the testing of up to 30 centrifuges machines from one and a half years before the end of year 10. Iran will proceed from single centrifuges to small cascades to intermediate cascades in a logical sequence.

10. Mechanical testing on up to two single centrifuges for each type will be carried out only on the IR-2m, IR-4, IR-5, IR-6, IR-6s, IR-7 and IR-8.

11. For 15 years Iran will not, and does not intend to thereafter, engage in any spent fuel reprocessing or construction of a facility capable of spent fuel reprocessing, or reprocessing R&D activities leading to a spent fuel reprocessing capability, with the sole exception of separation activities aimed exclusively at the production of medical and industrial radio-isotopes from irradiated enriched uranium targets.

12. Consistent with its plan and internationally established practices, Iran intends to continue R&D on new types of centrifuges through computer modelling and simulations, including at universities. For any such project to proceed to a prototype stage for mechanical testing within 10 years, a full presentation to, and approval by, the Joint Commission is needed.

13. For 15 years, Iran will not engage in producing or acquiring plutonium or uranium metals or their alloys, or conducting R&D on plutonium or uranium (or their alloys) metallurgy, or casting, forming, or machining plutonium or uranium metal.

14. Based on its long-term plan, for 15 years, Iran will carry out its uranium enrichment-related activities, including safeguarded R&D exclusively in the Natanz Enrichment facility, keep its level of uranium enrichment at up to 3.67%, and, at Fordow, refrain from any uranium enrichment and uranium enrichment R&D and from keeping any nuclear material.