پیشنهادی درخور تأمل به نمایندگان محترم مجلس

ناگفته پیداست توافق هسته‏ ای، مجلس شورای اسلامی را در یک دوقطبی دشوار قرار داده؛ دوقطبی ‏ای که تیم مذاکره ‏کننده ‏ی کشور نیز آن را پُررنگ‏ تر کرده است. گفته می‏ شود مجلس تنها می‏ تواند در خصوص "کلیت" توافق نظر دهد؛ یعنی یا باید آن را به کلی رد کند یا به کلی تصویب. این نکته ‏ای است که عراقچی نیز در گفت‏و‏گوی تلویزیونی بدان اشاره کرد:«این امکان وجود ندارد که بخشی از این توافق رد و یا تأیید شود و یا این‌که اصلاحاتی در بخشی از آن صورت بگیرد. بلکه باید کلیت آن یا رد و یا مورد تأیید قرار بگیرد. اگر کلیت آن رد شود ما باید دوباره به میز مذاکره برگردیم و برای آن مذاکره کنیم و این‌که این توافق با اصلاحاتی تصویب شود مقدور نیست.»

دکتر ظریف

تصویب توافق از سوی مجلس به منزله‏ ی پذیرفتن تمامی نقصان‏ های آن خواهد بود. باید توجه داشت:

1- مجلس با تصویب توافق از مواضع گذشته ‏ی خویش عدول کرده و قانون مصوب خود در خصوص حفظ دستاوردهای هسته ‏ای را نقض می ‏کند؛ چه آنکه توافق، شروط مطرح شده در قانون را رعایت نکرده است که این را می‏ توان نوعی بی‏ اعتنایی به قانون نیز تلقی کرد. به عنوان نمونه مجلس محترم تصویب کرده هیچ محدودیتی برای تحقیق و توسعه پذیرفته نیست در حالی که توافق، محدودیت ‏های متعددی را در این زمینه ذکر می‏ کند که برخی نه 10 ساله و نه 20 ساله که مادام‏ العمر هستند!

2- توافق در موارد متعددی خطوط قرمز نظام را رد کرده و مجلس با تصویب خود به این بی‏ اعتنایی به خطوط قرمز رنگ قانونی می ‏دهد.

3- توافق به دلیل نقصان‏ هایی که در درون خود دارد، در همین آغاز کار با سوء استفاده ‏ی آمریکا و بدعهدی کشورهای غربی مواجه شده. آنچه به عنوان نمونه وندی شرمن در خصوص افزایش 5ساله‏ی زمان بازگشت‏پذیری تحریم‏ها مطرح کرد، ریشه در همین نقصان‏ ها دارد. این نقصان‏ ها به همین راحتی اجازه‏ ی مختومه شدن پرونده ‏ی هسته ‏ای ایران در شورای امنیت را نمی ‏دهد. خبرنگار از شرمن پرسید که آیا بند مهم مربوط به بازگشت‏ پذیری پس از 10 سال اجرای اولیه‏ ی توافق ایران و 1+5 لغو می ‌شود؟ و شرمن پاسخ داد:«5 عضو دائم شورای امنیت تصمیمی سیاسی گرفتند و به دبیرکل سازمان ملل هم اعلام کردند که پس از 10 سال، درخواست تمدید 5 ساله این مکانیسم را مطرح خواهند کرد!» عدم استفاده از لفظ close در متن توافق و بسنده کردن به عبارت conclude منشأ برخی از این مشکلات است. جان کری و ارنست مونیز وزرای خارجه و انرژی آمریکا نیز طی یادداشتی در روزنامه واشنگتن ‏پست تصریح کردند:«برنامه‏ی تأیید شده در وین، منقضی نمی ‌شود، بلکه نامحدود است.» مجلس با تصویب توافق آن هم در شرایطی که این سوء استفاده‏ ها و زیاده‏ خواهی ‏ها علنی شده و برخی نقصان‏ های توافق را روشن کرده، عملاً به این سوء استفاده ‏ها مشروعیت و امکان عملیاتی شدن می ‏دهد. در واقع مجلس توافقی را تصویب می ‏کند که به خوبی می ‏داند نه تنها امکان سوء استفاده از آن به خاطر نقصان ‏های حقوقی‏ اش وجود دارد، بلکه عزم این سوء استفاده ‏ها از هم‏ اکنون جزم و علنی شده است.

4- توافق نه تنها امکان سوء استفاده را فراهم می‏آورد، بلکه از حداقل ‏های لازم برای دادخواهی ایران نیز برخوردار نیست. نقض عهد آمریکا اگر چه می‏تواند به شکایت ایران و پیگیری او برای کشاندن موضوع به شورای امنیت منجر شود، اما از یک سو با حق وتوی کشورهای عضو شورای امنیت ستاندن حق تقریباً غیرممکن است و از سوی دیگر پذیرش اعتراض ایران به معنای بازگشت تحریم‏ ها خواهد بود، بدون هیچ اقدام تنبیهی در خصوص طرف مقصّر. در واقع اگر کشور دیگری تخلف کند، ایران به طریق اولی با بازگشت تمامی تحریم ‏ها تنبیه خواهد شد و هیچ حقی برای ایران محفوظ نمی‏ماند. این در شرایطی است که بسیاری از اقدامات ایران بارگشت‏ پذیر نیست یا زمان برگشت ‏پذیری طولانی دارد. مجلس با تصویب خود نقایص توافقنامه در خصوص دادخواهی را نیز می ‏پذیرد.

5- توافق برای لازم ‏الاجرا شدن مصوبه‏ ی شورای امنیت را نیز در پی داشت؛ مصوبه‏ ای که در آن سخن از برخی محدودیت‏ ها نظیر موشک ‏های بالستیک با امکان استفاده‏ ی هسته‏ا ی را به همراه دارد. برخلاف تأکید تیم مذاکره کننده مبنی بر بی‏ ربط بودن این بند با فعالیت ‏های نظامی ایران، موشک ‏های شهاب 3 به همین بهانه مورد مناقشه بوده و طبعاً از این به بعد هم خواهد بود. طرف غربی ادعا می‏ کند امکان کارکرد هسته‏ ای برای این موشک‏ ها وجود دارد. به کار رفتن واژه‏ ی capable در متن، مشکلات این ‏چنینی را به همراه دارد که این مشکلات با ذکر لفظ design حل شدنی نیست. عدم اجرای این بند از قطعنامه چنانکه مذاکره‏ کنندگان کشورمان اعلام می ‏کنند، طبیعتاً می ‏تواند قطعنامه‏ های بعدی شورای امنیت را به همین بهانه در پی داشته باشد. در مقابل نیز وقتی ایران پایبندی و التزامی به قطعنامه نداشته باشد، طرف غربی هم به تبع چنین الزامی برای خود نخواهد دید. تصویب مجلس اگر چه متوجه توافق است اما عملاً به معنای پذیرش ساز و کارهای قانونی بین ‏المللی در نظر گرفته شده و به رسمیت شناختن محدودیت ‏های شورای امنیت که در توافق هم اشاره‏ ای کلی به آنها شده، نیز هست. به این ترتیب مجلس با تصویب خود هزینه ‏های عدم اجرای بندهای محدودیت ‏زای قطعنامه‏ ی شورای امنیت را بیش از پیش متوجه ایران خواهد کرد.

6- بدیهی است که مجلس با تصویب این توافق مسئولیت آن را می ‏پذیرد و هر جا که نقایص توافق برملا شود، انگشت اتهام علاوه بر دولت، مجلس را نیز نشانه خواهد گرفت و دولت نیز می ‏تواند به همین بهانه برای خود شریک جرم معرفی نماید.

و...

رد کردن توافق از سوی مجلس نیز تبعاتی به همراه خواهد داشت و بهانه ‏گیری طرف غربی را همزمان با تشدید فشارهای داخلی بر روی مجلس به دنبال خواهد آورد. از آنجا که در خصوص توافق قطعنامه ‏ای در شورای امنیت به تصویب رسیده، رد کردن توافق از سوی ایران می ‏تواند قطعنامه‏ ی بعدی این شورا را در پی داشته باشد.

اما چاره ‏ی کار چیست؟ به نظر می ‏رسد نخستین اقدام لازم صبر است! باید اجازه داد اول کنگره و دولت آمریکا تکلیف خود را مشخص کند. اگر از سوی آمریکا توافق رد شود، هم مشکلاتِ توافق گریبان ایران را نخواهد گرفت و هم ایران می‏ت واند طرف غربی را بار دیگر به بدعهدی متهم کند.

اما اگر روند قانونی نیز در آمریکا طی شد، به نظر می ‏رسد مجلس محترم نه توافق را باید رد کند و نه تصویب؛ بلکه باید دوقطبی تصویب یا رد توافق را از بین ببرد و دوقطبی "توافق با امکان سوء استفاده" و "توافق بدون امکان سوء استفاده" را جایگزین کند و به عبارت بهتر به جای ایجاد دودستگی بر سر رد یا تایید و یا مخالفت و مخالفت، وحدتی بر روی "توافق بدون امکان سوء استفاده" را در کشور شکل دهد. در واقع نمایندگان محترم می ‏توانند با فهرست کردن موارد بدعهدی طرف غربی که بعد از توافق روشن شده و نیز برشمردن سوابق این بدعهدی‏ ها و نیز برخی نقایص توافق که زمینه ‏ی بدعهدی را ایجاد می‏کند، بررسی توافق را منوط به رفع امکان سوء استفاده از آن از طریق اصلاح متن اصلی توافق و نیز اصلاح قطعنامه شورای امنیت کنند. این دوقطبی قابلیت توجیه بهتری در داخل کشور دارد و برای مردم ایران که آمریکا را به خوبی می‏ شناسند، قابل درک است. از دیگر سو اگر چه این تصمیم در واقع نوعی مخالفت با توافق است اما می‏ تواند با ادبیاتی کاملاً متفاوت و در قالب موافقت مشروط با توافق مطرح شود. می‏ توان بدون اظهارنظر مستقیم در خصوص توافق، قانونی با عنوان "قانون جلوگیری از سوء استفاده ‏ی آمریکا از توافق هسته‏ ای" یا مانند آن را تصویب کرد که الزام ‏آور باشد و بعد از این، توپ در زمین دولت محترم و طرف غربی خواهد بود. پیش از این آقای عراقچی هم از امکان پیگیری دوباره‏ ی مذاکرات سخن گفته بود و این می ‏تواند فرصتی برای چانه ‏زنی مجدد نیز باشد.

باید توجه داشت که این گزینه نیز می ‏تواند بی‏ هزینه نباشد اما اگر با هوشمندی پی گرفته شود، قطعاً هزینه‏ هایی به مراتب کمتر از تصویب توافق به همراه دارد. دولت محترم به جهت اینکه ایران اسلامی را در شرایطی قرار داده که چه رد توافق و چه تصویب آن برای کشور هزینه خواهد داشت، باید از مردم و مسئولین کشور عذرخواهی کند و این نیز نکته ‏ای است که مجلس محترم ضمن قدردانی از تلاش‏ های انجام شده، می ‏تواند به عنوان گلایه متذکر شود. دولت باید در خصوص نقایص فاحش توافق که مجال سوء استفاده‏ ها را در همین ابتدای کار فراهم آورده نیز پاسخگو باشد. طبیعتاً مجلس در این شرایط باید مراقبت کند از رهبری هزینه نشود.